Een Tchantchès is geboren
Elke zichzelf respecterende Luikenaar heeft al gehoord van Tchantchès. Monumenten, legenden, marionetten, folklore, restaurants, musea, fresco's... maar wie is dit personage dat integraal deel uitmaakt van het Luikse erfgoed?
JEAN BOSLY, DE VADER VAN TCHANTCHÈS
De schitterende geschiedenis van Tchantchès kreeg vorm in 1939. Terwijl de marionet al in de theaters te zien was, werd er namelijk een wedstrijd uitgeschreven om de marionet tot een volwaardig personage te maken.
De Tchantchès van Jean Bosly won de wedstrijd en droeg de kleuren en de folklore van de Luikse streek - en van Outremeuse in het bijzonder - maar was ook pittoresk en levendig. Zijn legende werd al snel de officiële geschiedenis van Tchantchès, die ook vandaag nog veel gebruikt wordt in theatervoorstellingen en in de Luikse folklore. Hoewel het dus om een legende gaat, lijkt dit personage de harten van de Luikenaars zo veroverd te hebben dat ze soms liever geloven dat hij echt bestaan heeft. Maar wie zit er achter deze veelbesproken beroemdheid?
HIJ IS GEBOREN, DE KLEINE TCHANTCHÈS
Volgens de legende werd Tchantchès - wat Franciscus betekent in het Waals - op 25 augustus 760 in Luik geboren op een totaal wonderbaarlijke wijze tussen twee kasseien in de wijk Outremeuse. Zingend waren zijn eerste woorden de volgende: "Kom op, Moeder Gaspard, nog één drankje! ». Reeds als baby hapte hij naar het volle leven. Maar er was niets aan te doen, de aanblik van het water dwong hem. Om hem gelukkig te maken, liet zijn adoptievader hem zuigen op een koekje gedoopt in pèkèt.
Volgens de legende begon zijn neus pas later, tijdens zijn doop, op te zwellen toen de vroedvrouw hem per ongeluk stootte! Het gezicht van het kind was misvormd en werd zelfs gebruikt als model voor carnavalsmaskers.
Als volwassene aarzelde Tchantchès aanvankelijk om zijn huis te verlaten vanwege zijn cyranoïde neus. Uiteindelijk besloot hij, aangemoedigd door de menigte, uit te gaan op Sint-Måcrawede, een oude Luikse traditie waarbij Tchantchès besmeurd met roetzwart op een draagstoel naar buiten kwam, begeleid door alle mensen uit de buurt. Hij beleefde een grote triomf en besefte al snel dat lelijkheid, gepaard met geestigheid en vriendelijkheid van ziel, weet hoe men van hem kan houden. Sinds die dag werd hij gekroond tot "Prins di Dju d'là Mouse" (Prins van Buiten-Maas).
Op een dag ontmoette Tchantchès bisschop Turpin (zijn echte naam, Tilpin of Tulpin) en Roland, de neef van Karel de Grote. Nadat hij aan hun gesprek had deelgenomen, nodigde hij hem uit om de neef van Roland te dienen, wat hem rechtstreeks naar het hof van Karel de Grote bracht.
Later vertrokken Tchantchès en Karel de Grote, nog steeds vergezeld door Roland, samen op expeditie naar Spanje. Deze expeditie, verrijkt met verhalen en anekdotes, versterkte de banden tussen de eerste drie metgezellen.
Ze waren zo hecht dat Tchantchès zijn nieuwe vrienden nooit verliet, noch voor privé-advies, noch zelfs op het slagveld! Dit is de manier waarop Tchantchès vocht: zonder speer, zonder zwaard, als gonfanon een rode zakdoek om zijn hals, als schild, zijn blauwe kiel, als helm, zijn zwarte zijden muts in een handomdraai op zijn rotsvaste schedel gezet. Hij spuugt in zijn handen, grijpt zijn tegenstander bij beide schouders, en knal! Iedereen die door Tchantchès wordt bereikt is ten dode opgeschreven, en hijzelf is, dankzij zijn gezegende neus, onkwetsbaar.
Nadat hij Karel de Grote naar Aken vergezeld had, legde Tchantchès zich erbij neer om eindelijk naar huis terug te keren. Helaas stierf hij aan de Spaanse griep op 40-jarige leeftijd, nog vrijgezel. Zijn dood werd door de hele bevolking betreurd en hij werd begraven op de plaats waar zijn monument ooit stond: Place de l'Yser. In de ogen van iedereen bleef hij het prototype van de echte Liégeois: een koppige, opstandige geest, een vijand van pracht en praal en grote ceremonies, fel onafhankelijk, maar met een hart van goud en snel in vuur en vlam voor alle nobele zaken.”
[1] Gebaseerd op BOSLY Jean. Légende de Tchantchès (Vertaald uit het Frans in het Engels, verkorte versie)
MAAR WAT MET NANESSE ?
Alles over Nanesse in dit artikel en over de folklore rond Tchantchès en Nanesse in Luik hier!
Voor meer informatie : (bibliografie)
http://www.tchantches.be/la-legende/
http://www.patrimoinevivantwalloniebruxelles.be/patrimoines/arts/fiche_arts/?n=15
http://www.cwarzee.net/tchantches/
https://www.dhnet.be/regions/liege/tchantches-et-sa-legende-5989ddc2cd706e263f450dc7
https://www.provincedeliege.be/fr/focus?nid=14103
BOSLY Jean. Légende de Tchantchès